Vragen stellen kun je leren

De ‘aartsvader’ van het vragen stellen, de filosoof Socrates, geeft ons in het boek Socrates op sneakers van Elke Wiss een flinke uitbrander: 

De gesprekken die jullie doorgaans voeren, hebben zelden als doel samen wijzer te worden, maar gaan eerder over de ander overtuigen van je eigen gelijk, debatteren, winnen, meninkje-worstelen en roeptoeteren. Jullie ‘vragen’ zijn daardoor geen vragen, maar een mening verpakt als een vraag, aannames die worden gecheckt, hypotheses uit je eigen koker of stiekeme suggesties. 

Socrates, wiens bijnaam niet voor niets ‘de horzel’ was, legt zijn vinger op de zere plek. Het goede nieuws is echter dat het stellen van goede vragen, het op een juiste manier verwerken van de antwoorden en het op een passende manier doorvragen, vaardigheden zijn waarin je je kunt bekwamen. Bij de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) wordt veel aandacht besteed aan het formuleren van goede vragen en het oefenen in socratische gespreksvoering. Maar ook buiten de HTF is volop oefening en training in de kunst van het vragen stellen te vinden. 

Compacte cursus Van de Kelft

Dimitri van de Kelft is onderzoeksmanager bij Fontys Centre of Expertise en daarnaast socratisch gespreksleider. Hij ontwikkelde een korte cursus Vragen stellen, bestemd voor coaches in het onderwijs en in de beroepspraktijk. Zijn doelstelling is dat deelnemers na de workshop in staat zijn om scherpe vragen te stellen die een student, collega of medewerker, ertoe aanzetten om op zichzelf te reflecteren.

De cursus die Van de Kelft ontwikkelde, is een ‘snelkookpan’ waarin de bekendste theorieën over vragen stellen worden gecombineerd met praktische oefeningen. In een groep van maximaal acht deelnemers neemt iedereen een keer plaats in de ‘hot seat’, waarin je scherp wordt ondervraagd. Iedereen is ook een keer de vragensteller en alle deelnemers observeren en reflecteren. Vragen stellen en beantwoorden wordt zo een activiteit die volledige aandacht vraagt en waar flink op doorgevraagd kan worden. 

Tijdens de cursus gaf Diana Bodewes een boeiende minilezing over nieuwsgierigheid als de motor van het leren, een bron van inspiratie en energie. Zij doet hier onderzoek naar en schreef er een boek over: Schaamteloos nieuwsgierig. Dit boek vertaalt theorie van het vragen stellen naar praktische tools waarmee de lezer zichzelf en anderen kan coachen.  

Van Hans Bolten komt het onderscheid tussen ‘naar boven’ of ‘naar beneden’ vragen. Bij naar beneden vragen gaat het om de feiten en daarop doorvragen. Bij naar boven vragen vraag je naar wat achter of onder die feiten aan meningen en oordelen zit. Bolten heeft het ook over het aansluiten op de woorden van de ander: de precieze woorden van de ander gebruiken en niet je eigen vertaling. 

Elke Wisse verduidelijkt in haar boek Socrates op sneakers de ik-jij-wij-luisterpositie. Tijdens de compacte cursus van Van de Kelft wordt hiermee flink geoefend. Ook het duiden van emoties die een gesprek kunnen beïnvloeden, kwam ter tafel. Door de combinatie van de aangereikte theorie met de praktische oefeningen in een kleine groep biedt de cursus van Van de Kelft handvatten om zelf betere vragen te stellen, preciezer te zijn in je antwoorden en om goed te leren luisteren.  

Vraag raak

Onlangs verscheen het boek Vraag Raak van de Vlaamse filosoof Kristof Van Rossem, regelmatig gastspreker en workshopleider bij de HTF.  Ine Van Wymersch, nationaal drugscommissaris in België en voormalig woordvoerder van het Openbaar Ministerie in Brussel, gaf de volgende klinkende aanbeveling: 

Bij het lezen dacht ik meer dan eens: ‘dit had ik graag eerder geweten’ of ‘hier moet ik dringend verder mee aan de slag’. Nieuwe invalshoeken en praktijkoefeningen rond het eeuwenoude inzicht ‘een goed gesprek, begint met de juiste vraag’: dat is Vraag raak voor mij. Als we vooruit willen met de mensen om ons heen, moeten we ons bekwamen in het stellen van de juiste vragen.

Vraaggestuurd onderwijs

Over vragen stellen valt veel te leren. Dat maakt de positie van vragen stellen binnen het onderwijs extra interessant. Regulier onderwijs is nauwelijks vraaggestuurd en door een overvol curriculum in combinatie met uitdijende klassen én een lerarentekort, is er op scholen heel weinig ruimte voor verwondering en reflectie. Terwijl juist dat aanzet tot denken en jongeren helpt om een authentiek, zelfbewust mens te worden. Vragen stellen, zelf iets uitzoeken en dit delen met anderen, zoals binnen het Agora onderwijs wordt gestimuleerd, verdient een veel grotere rol binnen alle vormen van onderwijs. Want hé… zonder goede vragen geeft zelfs ChatGPT geen antwoorden!

Links

• Socrates op sneakers - Praktische gids voor het stellen van goede vragen - Boekblog - Managementboek.nl
• Dimitri van de Kelft www.socratischepraktijk.nl 
• Schaamteloos nieuwsgierig | Bodewes | 9789024449644 | Boom
• eBook: de kunst van vragen stellen (vraagzin.nl)
• De kunst van het vragenstellen | BOLTENTRAINING
• Vraag raak door Kristof Van Rossem - Managementboek.nl
• Veelgestelde vragen - De Vereniging Agora Onderwijs
• Zeven tips voor het stellen van een goede vraag aan ChatGPT (agconnect.nl)