‘Showing Up’ laat zien wat kijken doet
Filosoof Iris Murdoch betoogt dat kijken een cruciale rol speelt bij morele zelfverbetering. De film ‘Showing Up’ (2022) laat dat zien. En laat het je ervaren.
Tijdens de openingsscène van de film kijken we over de schouder van een vrouw. Ze is in de weer met een homp klei, voorzichtig schraapt ze wat weg. Als het beeld verder uitzoomt, zien we een werktafel volgestouwd met potten kwasten en potloden, dozen op de vloer, een kast die uitpuilt. Op een werkbank liggen keramieken figuren. Een garagedeur staat op een kier, buiten scharrelen duiven. Het is het atelier van kunstenaar Lizzy, gespeeld door Michelle Williams.
Over een week is de opening van haar expositie. Maar haar sculpturen - ‘the girls’ - zijn nog niet af, en ondertussen dringt het alledaagse leven zich op. Als ze niet aan het werk is op de administratie van de kunstacademie, is er een poes die honger heeft, een broer die hulp nodig heeft, een gewonde duif die verzorgd moet worden en een kapotte boiler die maar niet gerepareerd wordt door Jo, collega-kunstenaar, buurvrouw, vriendin én huisbaas.
Inspirerend of irritant
Na afloop van de film had ik meer vragen dan antwoorden. Iedere scène had ik in me opgenomen, maar waar ging deze film over? Was de kunstwereld waarin de film zich afspeelde inspirerend of irritant? Was Lizzy chagrijnig en te veeleisend of juist zorgzaam naar de mensen om haar heen? Konden we iets leren van Jo, die plezier heeft en grote, speelse en kleurige kunst maakte? Of zat juist het goede, het ware en het schone in de kwetsbare keramieken beelden van Lizzy? Vonden alle kunststudenten en kunstenaars zichzelf té belangrijk, of hadden zij de juiste keuze gemaakt door hun leven te besteden aan het belangrijkste wat er maar is?
Laat ik nog eens kijken, nam ik me voor. ‘Laat me nog eens kijken’ - die woorden gebruikt moraalfilosoof Iris Murdoch (1919-1999) in haar ethiek waarin kijken een cruciale rol speelt. Eén ding wist ik vanaf de eerste beelden: ‘Showing Up’ is een film over kijken. Regisseur Kelly Reichardt maakt ons er continu van bewust dat wij toeschouwers zijn. Dat doet zij in de keuze van cameraperspectieven, de montage, het ritme van de film. Omdat ze het verhaal zonder uitleg en duiding brengt, kunnen we als toeschouwers niets anders doen dan nóg beter kijken.
Hoe actief de handeling van het kijken is, maakt Reichardt zichtbaar bij de opening van Lizzy’s expositie. De bezoekers lopen om de keramieken sculpturen heen. Een man met een lange grijze baard zet een roze bril op om beter te kunnen kijken. De vader van Lizzy bukt zich om de onderkant van een sculptuur te zien, Jo draait haar hoofd als ze zichzelf in een sculptuur afgebeeld ziet, een ander gaat wat verder weg staan. Kijken is actief.
Filosofie van het kijken
‘It is a task to come to see the world as it is,’ schrijft Murdoch in The Sovereignty of Good (1970). Kijken is wezenlijk in haar moraalfilosofie. Murdoch gaat ervan uit dat onze blik altijd vertroebeld is door een gerichtheid op onszelf: onze verlangens, ons eigenbelang en zelfmedelijden, onze angsten. Die zelfgerichtheid kunnen we te boven komen door beter - met aandacht - naar de mensen en dingen om ons heen te kijken. Door nauwkeurig te kijken, door te kijken met ‘een rechtvaardige en liefdevolle blik’, zie je de situatie zoals die is, én zie je andere mensen zoals ze zijn. Zo herken je wat het goede is om te doen. Murdoch benadrukt dat je jezelf kunt trainen in deze morele houding. Je kunt oefenen met kijken met aandacht: in de natuur en in de kunst.
Houding van liefde
Tijdens ‘Showing Up’ kijken we naar mensen die professioneel kijken: de beeldend kunstenaars die hun blik richten op wat ze maken op een weefgetouw, met een verfroller of knedend in klei. Ook zien we shots van Lizzy, kijkend naar haar kat, naar de gewonde duif, de kunst van Jo, naar haar broer, haar moeder, haar vader. In die scènes zien we wat er gebeurt als iemand zich naar buiten richt en nauwkeurig kijkt. Er zijn irritaties, strubbelingen, geploeter en gemodder tussen de personages, maar als Lizzy en Jo samen omhoog kijken naar de duif die naar buiten vliegt, gebeurt er iets. Murdoch zou zeggen: ze reinigen zich van zelfzuchtige beslommeringen en maken een morele verbetering door.
De houding van aandachtig kijken noemt Murdoch ‘een houding van liefde’. Wat ik bij de filmpersonages zie gebeuren, gebeurt tijdens het kijken van de film ook bij mij. Hoe nauwkeuriger ik kijk, hoe makkelijker oordelen en vragen over de film, de personages en de kunstwereld als sneeuw voor de zon verdwijnen. Kijken naar ‘Showing Up’ is een oefening in de morele training waarover Murdoch schrijft: ‘Showing Up’ laat zien wat kijken doet.
Verder lezen:
Katrien Schaubroeck. (2020). Iris Murdoch. Een filosofie van de liefde. Uitgeverij Letterwerk.
Iris Murdoch. (2021). De soevereiniteit van het goede. Uitgeverij Letterwerk.
Verder kijken:
Showing Up (2022) draaide dit jaar tijdens het programma ‘Previously Unleased’ van Eye Filmmuseum: een selectie films die vorig jaar ten onrechte niet de Nederlandse bioscopen bereikten. Andere films van Kelly Reichardt zijn o.a. Wendy and Lucy (2008), Certain Women (2016) en First Cow (2019).
Inspirerend of irritant
Na afloop van de film had ik meer vragen dan antwoorden. Iedere scène had ik in me opgenomen, maar waar ging deze film over? Was de kunstwereld waarin de film zich afspeelde inspirerend of irritant? Was Lizzy chagrijnig en te veeleisend of juist zorgzaam naar de mensen om haar heen? Konden we iets leren van Jo, die plezier heeft en grote, speelse en kleurige kunst maakte? Of zat juist het goede, het ware en het schone in de kwetsbare keramieken beelden van Lizzy? Vonden alle kunststudenten en kunstenaars zichzelf té belangrijk, of hadden zij de juiste keuze gemaakt door hun leven te besteden aan het belangrijkste wat er maar is?
Laat ik nog eens kijken, nam ik me voor. ‘Laat me nog eens kijken’ - die woorden gebruikt moraalfilosoof Iris Murdoch (1919-1999) in haar ethiek waarin kijken een cruciale rol speelt. Eén ding wist ik vanaf de eerste beelden: ‘Showing Up’ is een film over kijken. Regisseur Kelly Reichardt maakt ons er continu van bewust dat wij toeschouwers zijn. Dat doet zij in de keuze van cameraperspectieven, de montage, het ritme van de film. Omdat ze het verhaal zonder uitleg en duiding brengt, kunnen we als toeschouwers niets anders doen dan nóg beter kijken.
Hoe actief de handeling van het kijken is, maakt Reichardt zichtbaar bij de opening van Lizzy’s expositie. De bezoekers lopen om de keramieken sculpturen heen. Een man met een lange grijze baard zet een roze bril op om beter te kunnen kijken. De vader van Lizzy bukt zich om de onderkant van een sculptuur te zien, Jo draait haar hoofd als ze zichzelf in een sculptuur afgebeeld ziet, een ander gaat wat verder weg staan. Kijken is actief.
Filosofie van het kijken
‘It is a task to come to see the world as it is,’ schrijft Murdoch in The Sovereignty of Good (1970). Kijken is wezenlijk in haar moraalfilosofie. Murdoch gaat ervan uit dat onze blik altijd vertroebeld is door een gerichtheid op onszelf: onze verlangens, ons eigenbelang en zelfmedelijden, onze angsten. Die zelfgerichtheid kunnen we te boven komen door beter - met aandacht - naar de mensen en dingen om ons heen te kijken. Door nauwkeurig te kijken, door te kijken met ‘een rechtvaardige en liefdevolle blik’, zie je de situatie zoals die is, én zie je andere mensen zoals ze zijn. Zo herken je wat het goede is om te doen. Murdoch benadrukt dat je jezelf kunt trainen in deze morele houding. Je kunt oefenen met kijken met aandacht: in de natuur en in de kunst.
Houding van liefde
Tijdens ‘Showing Up’ kijken we naar mensen die professioneel kijken: de beeldend kunstenaars die hun blik richten op wat ze maken op een weefgetouw, met een verfroller of knedend in klei. Ook zien we shots van Lizzy, kijkend naar haar kat, naar de gewonde duif, de kunst van Jo, naar haar broer, haar moeder, haar vader. In die scènes zien we wat er gebeurt als iemand zich naar buiten richt en nauwkeurig kijkt. Er zijn irritaties, strubbelingen, geploeter en gemodder tussen de personages, maar als Lizzy en Jo samen omhoog kijken naar de duif die naar buiten vliegt, gebeurt er iets. Murdoch zou zeggen: ze reinigen zich van zelfzuchtige beslommeringen en maken een morele verbetering door.
De houding van aandachtig kijken noemt Murdoch ‘een houding van liefde’. Wat ik bij de filmpersonages zie gebeuren, gebeurt tijdens het kijken van de film ook bij mij. Hoe nauwkeuriger ik kijk, hoe makkelijker oordelen en vragen over de film, de personages en de kunstwereld als sneeuw voor de zon verdwijnen. Kijken naar ‘Showing Up’ is een oefening in de morele training waarover Murdoch schrijft: ‘Showing Up’ laat zien wat kijken doet.
Verder lezen:
Katrien Schaubroeck. (2020). Iris Murdoch. Een filosofie van de liefde. Uitgeverij Letterwerk.
Iris Murdoch. (2021). De soevereiniteit van het goede. Uitgeverij Letterwerk.
Verder kijken:
Showing Up (2022) draaide dit jaar tijdens het programma ‘Previously Unleased’ van Eye Filmmuseum: een selectie films die vorig jaar ten onrechte niet de Nederlandse bioscopen bereikten. Andere films van Kelly Reichardt zijn o.a. Wendy and Lucy (2008), Certain Women (2016) en First Cow (2019).
Carolien van Welij
Carolien van Welij (1977) studeerde filosofie en Nederlands. Zij is redacteur van Phronèsis en docent Taalvaardigheid aan de HTF. In 2023 verscheen haar boek Wat denken doet. Als filosofie je leven verandert (ISVW Uitgevers). Aan de Internationale School voor Wijsbegeerte geeft zij de cursusreeks ‘Doorleefde filosofie’, waarin deelnemers een denker op hun schouder nemen en filosofische thema’s toepassen op eigen vraagstukken.
Geef een reactie
Abonneer
Inloggen
0 Reacties
