In de film Gummo lijkt er te worden gespeeld met deze gedachte. In het fictieve stadje Xenia, in de staat Ohio, is alles godverlaten. Getroffen door een tornado kent het stadje enkel nog wat achterblijvers. Ook hier lijkt het bestaan eenzaam, armoedig, afstotelijk, beestachtig en kort. Arbeid, architectuur, onderwijs, alle zaken die het maatschappelijk leven uitmaken, lijken hier te zijn verdwenen.
Helse ervaring
Toch schetsen de beelden van regisseur Harmoni Korine een ander beeld dan Hobbes’ idee van de natuurtoestand. De mens is hier geen strijdbaar, competitief wezen - en al helemaal geen wolf. In Xenia is de mens mateloos verveeld. In Xenia heerst geen oorlog, eerder leegte en uitzichtloosheid. En haar inwoners lijken hiervan de incarnatie te zijn. De personages in de film brengen hun tijd door met lijm snuiven, katten martelen en andere vormen van nihilistisch geweld. Dit wordt allemaal nog eens extra dik aangezet door de filmmuziek: een mix van brute black en death metal, die de obscene shots tot een helse ervaring maken.
Klarendal
Als kijker voel je je onmiddellijk een vreemd soort gluurder. Je wilt hier helemaal niet naar kijken. Maar toch blijf je kijken. Aangetrokken door een vreemd soort geweld dat in het teken lijkt te staan van niets anders dan zichzelf, een geweld om de ondraaglijke sleur van de verveling te doorbreken. Toen ik de film voor het eerst zag (al heel wat jaren terug), vroeg ik mij onmiddellijk af hoe reëel de film is. Zouden mensen echt in zo’n erbarmelijke toestand vervallen, als alle zekerheden die een maatschappij kan bieden, wegvallen? Is het mogelijk dat zulke mensen als in deze film werkelijk bestaan? Ik ging erover in gesprek met de eigenaar van een failliet gegane obscure muziek- en filmwinkel in Arnhem (waar vind je nog zulke parels?). De man bleek deskundig op het gebied van alles wat absurd en wereldvreemd is. ‘Maar natuurlijk,’ beweerde hij, ‘ga maar eens kijken in Klarendal!’. Dat was destijds een enigszins verpauperde buitenwijk van Arnhem.
Stevige boodschap
Toch wil ik er niet aan. Neem de filmmuziek. Op het eerste gehoor past het gekrijs en geschreeuw perfect bij de vreselijke beelden en lijkt het een bevestiging te zijn van wat ik vrees. Maar luister je beter en lees je de teksten, dan leer je dat het ene muziekstuk een lofzang is op de gewelddadige natuur van Noorwegen en het andere een diabolische kritiek op het repressieve katholicisme van Brazilië. Dat plaatst het gekrijs en geschreeuw in een heel ander daglicht.
Realistisch of niet, de film zet een stevige boodschap neer. Zonder uitzicht of enig toekomstperspectief verliezen we ook de wolf in onszelf en daarmee onze vechtlust om te streven naar een beter bestaan. Dus hoe slecht mensen ook voor elkaar kunnen zijn in de natuurtoestand, blijkbaar doen ze dat omdat ze geloven dat het ooit nog goed komt.
