Regressus ad infinitum in de trein naar Zierikzee
In de trein naar Zierikzee zit tegenover mij een braaf kind naast een moeder die telefoongebruik boven pedagogische aandacht voor haar kind laat prevaleren. Dan vraagt het kind:
‘Waarom gaan we naar opa?
Zonder op te kijken antwoordt moeder:
‘Omdat opa jarig is!’ en verdiept zich verder in haar apparaat. Het is even stil.
‘Waarom is opa jarig?’ Moeder kijkt op, denkt even na, zucht licht en zegt:
‘Omdat hij heel lang geleden op deze dag geboren is.”
Als observator zie je in het kind de ontluikende filosoof. Doorvragen is het zoeken naar de uiteindelijke kern van een verschijnsel. Het is een kenmerkende eigenschap van filosofen. En van kinderen. Even onvermijdelijk als onverbiddelijk volgt de volgende vraag van het kind.
‘Waarom is opa dan geboren?’
Gedwongen door de regels van de opvoedkunde kijkt moeder nu op van haar mobieltje, legt het apparaat terzijde en haalt een blok en een etui uit haar tas:
‘Ga maar even tekenen. Het duurt nog lang voor de trein in Zierikzee is.’
Het kind is voorbeeldig en gaat tekenen. Moeder kijkt naar mij met een trotse glimlach. Ze heeft een dreigend filosofisch probleem zonder bloedvergieten onder het kleed geschoven en kan zich weer vol overgave aan haar eigen speelgoed wijden.
Paramenides wist al dat doorvragen problematisch kan worden, omdat iedere gegeven reden of oorzaak het zoeken naar een onderliggende reden of oorzaak uitlokt. Aristoteles nam aan dat deze regressie eindig is, maar zag zich wel gedwongen een ‘onbewogen beweger’ te postuleren, die als eerste oorzaak van het universum begrepen moet worden. Volgens Aristoteles kan moeder verwijzen naar deze allereerste oorzaak.
Derrida geeft moeder geen kans: de regressie is volgens hem oneindig. Taal is niets anders dan een reeks metaforen. Woorden verwijzen niet naar de wereld, alleen naar elkaar. Begrippen functioneren in contrast met andere begrippen. ‘Het Goede’ laat zich alleen definiëren in contrast met ‘Het Kwade’. Een woord krijgt betekenis op grond van relaties met andere woorden. Om een woord te verklaren moet je een ander woord nemen, en om dat te verklaren een ander woord, dan wéér een ander woord ... ad infinitum!
Iedere definitie maakt een nieuwe definitie noodzakelijk. Omdat taal niet uit de werkelijkheid voortvloeit, kan betekenis dan ook nooit op grond van de werkelijkheid vastliggen. Daarom is het moeders lot om het kinderlijk-filosofische onderzoek met pedagogische machtsmiddelen weg te moffelen. Elk ouderlijk antwoord zal immers oneindig veel nieuwe vragen uitlokken en Zierikzee heeft geen station …
‘Waarom is opa dan geboren?’
Gedwongen door de regels van de opvoedkunde kijkt moeder nu op van haar mobieltje, legt het apparaat terzijde en haalt een blok en een etui uit haar tas:
‘Ga maar even tekenen. Het duurt nog lang voor de trein in Zierikzee is.’
Het kind is voorbeeldig en gaat tekenen. Moeder kijkt naar mij met een trotse glimlach. Ze heeft een dreigend filosofisch probleem zonder bloedvergieten onder het kleed geschoven en kan zich weer vol overgave aan haar eigen speelgoed wijden.
Paramenides wist al dat doorvragen problematisch kan worden, omdat iedere gegeven reden of oorzaak het zoeken naar een onderliggende reden of oorzaak uitlokt. Aristoteles nam aan dat deze regressie eindig is, maar zag zich wel gedwongen een ‘onbewogen beweger’ te postuleren, die als eerste oorzaak van het universum begrepen moet worden. Volgens Aristoteles kan moeder verwijzen naar deze allereerste oorzaak.
Derrida geeft moeder geen kans: de regressie is volgens hem oneindig. Taal is niets anders dan een reeks metaforen. Woorden verwijzen niet naar de wereld, alleen naar elkaar. Begrippen functioneren in contrast met andere begrippen. ‘Het Goede’ laat zich alleen definiëren in contrast met ‘Het Kwade’. Een woord krijgt betekenis op grond van relaties met andere woorden. Om een woord te verklaren moet je een ander woord nemen, en om dat te verklaren een ander woord, dan wéér een ander woord ... ad infinitum!
Iedere definitie maakt een nieuwe definitie noodzakelijk. Omdat taal niet uit de werkelijkheid voortvloeit, kan betekenis dan ook nooit op grond van de werkelijkheid vastliggen. Daarom is het moeders lot om het kinderlijk-filosofische onderzoek met pedagogische machtsmiddelen weg te moffelen. Elk ouderlijk antwoord zal immers oneindig veel nieuwe vragen uitlokken en Zierikzee heeft geen station …
Arend Steunenberg
Arend studeerde slavistiek aan de Universiteit van Amsterdam met als hoofdvak Russisch en als bijvak Tjechisch. Hij studeerde een jaar Russisch aan de universiteit van St. Petersburg en heeft o.a. onderwijsprojecten begeleid in Bulgarije.
Geef een reactie
Abonneer
Inloggen
0 Reacties
