Heldin van mijn eigen verhaal
Tien jaar geleden verliet de man van mijn leven mij voor een ander. Bij zijn vertrek riep hij: “Jouw woede heeft alles kapotgemaakt!”
En toen was ik alleen.
Ik nam mezelf een paar dingen voor en schreef ze op. De Drie Geboden aan mijzelf:
- Gij zult niet ten onder gaan aan de harteloosheid van één man.
- Gij zult overal ‘ja’ tegen zeggen, totdat je weer weet wie je bent.
- Gij zult ervoor zorgen dat er iets moois opbloeit uit zoveel verdriet.
Grote dichters
Ik vocht me door de zwarte jaren heen, zei ‘ja’ tegen elk aanbod. Ik maakte muziek met kinderen in een vluchtelingenkamp in Jordanië, ging schilderen: grote doeken met bonte kleuren. Ik werd gevraagd voor de lokale politiek. Ook daar zei ik ‘ja’ tegen. Dat laatste bleek een vergissing, maar dat is een ander verhaal.
Ik las een artikel over de School of Life in Amsterdam. Woonde een sessie bij met Jan Drost, naar aanleiding van zijn boek Als de liefde voorbij is. ‘Oerpaniek’ noemt Drost het gevoel dat je overvalt wanneer je door iemand verlaten wordt. De wijze waarop ieder van ons ermee omgaat, ligt al vast. In je opvoeding: de blauwdruk van je jeugd. Voor een onveilig gehecht kind van een woedende vader en een veel te jong overleden moeder, betekende het vertrek van mijn grote liefde voor mij a hell of a job.
Volgens Drost is expressie het beste middel tegen depressie. In dat geval was ik goed bezig. In mijn bureaula ligt een notitieboekje uit die periode, met op de eerste pagina de tekst:
Iedereen wist hoe het moest
Niemand vroeg hoe het ging
De leegte naast en in mij
Heb ik zelf maar opgevuld
Groot verdriet brengt grote dichters voort.
Om een goed mens te zijn, heb je emoties net zo hard nodig als logica. |
Het leven als kunstwerk
Ik zag een advertentie van de Hogeschool voor Ouderen en volgde een cursus filosofie bij Henk Woldring getiteld: Je vriend, je beste vijand. Acht dinsdagmiddagen luisterde ik ademloos naar deze welbespraakte heer in driedelig pak, die Bijbelverhalen vervlocht met teksten van Homerus, Socrates, Plato, Aristoteles, Nietzsche, Shakespeare en Connie Palmen.
Een vriend wees me op het bestaan van de HTF. Ik schreef me in voor de module Inleiding Filosofie. Even de kat uit de boom kijken. Het college werd gegeven door Sjoerd Slagter. De dag erna belde ik de administratie: “Schrijf me maar in voor de hele rit. Ik ga all the way!”
Vanaf dat moment betraden de filosofen het speelveld van mijn leven, om mijn handelen te helpen duiden en determineren met hun wijsheid en inzicht. Emeritus-hoogleraar Joep Dohmen reikte mij een handzaam beeld aan: het leven als kunstwerk met mijzelf als kunstenaar en schepper. Een kunstwerk dat een leven lang nodig heeft om voltooid te raken. In zijn boek Over Levenskunst schrijft Dohmen dat iedereen vroeg of laat inziet, dat het eigen welbevinden afhangt van de houding die men aanneemt tegenover het leven. Niet de hoeveelheid tegenslagen die het leven je serveert zijn bepalend, maar de manier waarop je met die tegenslagen omgaat.
Gevoelige gedachten
Volgens de filosoof Hannah Arendt (1906-1975) vindt de eerste fysieke geboorte van de mens plaats binnen het privédomein van de familie. Deze wordt later herhaald in de overgang naar de publieke sfeer. Elke keer dat je spreekt of handelt, vind je jezelf opnieuw uit en laat je aan de wereld zien wie je bent. Dat proces herhaalt zich gedurende ons hele leven. Arendt noemt dit ‘nataliteit’. Met dit woord gaf ze taal aan mijn voornemen om overal ‘ja’ tegen te zeggen. Door elk interessant aanbod te omarmen had ik nieuwe bronnen in mezelf aangeboord.
De mooiste filosofische uitspraak komt wat mij betreft van de filosoof Martha Nussbaum: “Emoties zijn gevoelige gedachten.” Ze zegt het in een interview met Filosofie Magazine bij het verschijnen van haar boek Cultivating humanity. Volgens Nussbaum belichamen emoties een intelligente perceptie van de realiteit. We voelen ons aangedaan wanneer een situatie een specifieke betekenis voor ons heeft. Emoties zijn een manier om over de wereld na te denken. Om een goed mens te zijn, heb je emoties net zo hard nodig als logica.
Troost en toeverlaat
Woede is een signaal dat er iets mis is. Het biedt steun bij verdriet om het onbenoembare, het verraad van iemand die je volledig vertrouwt maar die je zal verlaten, die je al aan het verlaten is. Eerst door te breken met alle kleine liefdevolle gewoontes en tradities, die elke relatie kenmerken. Vervolgens met kritiek en tenslotte met onverschilligheid. Woede helpt je tegen de stroom in te zwemmen, wanneer het leven tegenzit.
Levenskunst is wat mij betreft het vermogen om een leven te creëren, waarin je je eigen troost en toeverlaat bent. De enige die bij de eindstreep kan beoordelen of ik eruit gehaald heb wat erin zat en of ik de best mogelijke versie van mezelf ben geworden, ben ikzelf. De heldin van mijn eigen verhaal.
Bernadette Vieverich
Bernadette Vieverich studeerde modevormgeving aan de Kunstacademie in Tilburg en volgde de opleiding Kunstmanagement aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Na een korte periode in de culturele sector werkte ze vijfentwintig jaar als projectleider voor milieu- en mensenrechtenorganisaties. In 2018 begon Bernadette met de opleiding toegepaste filosofie aan de HTF, waar ze in 2022 haar bachelor diploma haalde. Momenteel doet ze de tweejarige masteropleiding aan de HTF. Ze werkt aan een boek over woede.
