Een tegengeluid van zachtheid

Het vorige boek van Rotmans, Omarm de Chaos uit 2021, sloot af met een schitterend citaat van Theodore Roosevelt, dat hij uitsprak in 1910 op de Parijse universiteit La Sorbonne, met als titel ‘De man in de arena’: 

“Het is niet de criticus die telt. De eer komt toe aan de man die daadwerkelijk in de arena staat, zijn gezicht besmeurd met stof, zweet en bloed; die zich kranig weert; die fouten maakt en keer op keer tekortschiet, maar desondanks toch probeert iets te bereiken. Die groot enthousiasme en grote toewijding kent; die zich helemaal geeft voor de goede zaak. Die, als het meezit, uiteindelijk de triomf van een grootse verrichting proeft, en die, als het tegenzit en als hij faalt, in elk geval grote moed heeft getoond.”

Poten in de klei

Dit citaat lijkt in een notendop al het nieuwe boek De Perfecte Storm - op zoek naar een nieuwe balans (2023) aan te kondigen en omschrijft voor mij tevens de kern van het zijn van een toegepast filosoof, die met zijn of haar poten in de klei dient te staan. Behalve alles wat je geleerd hebt aan theorie, breng je als toegepast filosoof in de beroepspraktijk méér mee: een karaktereigenschap wellicht. Een toegepast filosoof is iemand die steeds op zoek is naar hoe het goede te doen. Daarvoor begeeft hij of zij zich vaak in situaties waarin de uitkomst van het eigen handelen niet van tevoren vaststaat. Dat is soms eng en roept onzekerheid op, maar ondanks dat stroopt de toegepast filosoof de mouwen op en toont zich moedig en volhardend. 

Verbinding, betekenis en relaties

In het nieuwe boek van Rotmans ligt behalve op het rationele, de nadruk vooral ook op het gevoel, de spiritualiteit en de wijsheid. Omdat veel van de hedendaagse problematiek voortkomt uit dominante denkpatronen en paradigma’s, en we de neiging hebben om problemen veelal buiten onszelf te situeren en te wijzen naar wetten, regelgeving en de overheid, roept hij in dit boek op om de oplossingen in onszelf te zoeken. Concluderend beschrijft hij dat de huidige polycrisis ten diepste een morele crisis is, waarbij we vragen zouden moeten beantwoorden als: In wat voor samenleving willen we eigenlijk leven? Wat verbindt ons? Wat zijn onze gemeenschappelijk waarden en belangen? De antwoorden op deze vragen zullen in essentie bijna altijd neerkomen op verbinding, betekenis en relaties. Voel je je boos in deze tijd waarin de chaos compleet lijkt? Mooi, zegt hij. Boze mensen blijken het meest actiegericht. Sluit je bijvoorbeeld aan bij één van de vele bewegingen die ten doel hebben het tij te keren. Heb vertrouwen in jezelf dat het kan lukken en weet dat de indirecte effecten van je handelen vaak nog belangrijker zijn dan de directe effecten.

Kwetsbaarheid

Het boekje beslaat slechts 110 pagina’s en ik las het in één ochtend uit. Veel van wat we als studenten leren bij de HTF sluit er naadloos op aan, inclusief de oproep tot actie. Rotmans’ persoonlijke verhalen, waarmee hij belangrijke aspecten van het mens-zijn illustreert, raakten me diep. De kwetsbaarheid die hij laat zien, is een kwetsbaarheid die we allemaal herkennen, maar waarnaar we te weinig handelen. In een wereld waar het maakbaarheidsdenken jarenlang heeft gedomineerd en we ons als mens onoverwinnelijk en oppermachtig hebben geacht, benoemt Rotmans de ontstane onderstroom van mensen die vol optimisme en met moed een tegengeluid laten horen. Dit is een tegengeluid van zachtheid, verbondenheid en een diep bewustzijn van de noodzaak om samen te werken met de natuur en met elkaar. Dit tegengeluid zou bij uitstek ook vertolkt moeten worden door toegepast filosofen!