Geen Liefde Zonder Erkenning

Een gebruikelijke uitleg voor echtscheiding is overspel. Maar zo eenvoudig ligt het meestal niet, ook niet bij mijn ouders. Mijn vader was vrachtwagenchauffeur en werkte altijd van maandagochtend tot vrijdagavond. Hij deed zijn uiterste best om het leven van mij en mijn moeder financieel zo prettig mogelijk te maken. Mijn moeder werkte in de bejaardenzorg, deed het huishouden en zorgde voor mij. Haar hele leven stond in het teken van zorg voor de ander. 

Fataal

Als jouw leven alleen draait om het zorgen voor de ander, riskeer je dat je niet goed zorgt voor jezelf. Op een bepaald moment wilde mijn moeder andere manieren van leven gaan verkennen, maar mijn vader ontnam haar de mogelijkheid om er zelfs maar over te praten. “Het leven is toch goed zo?! We hebben het financieel op orde en een zoon die aardig presteert op school.” Zijn eigen dogmatische idealen had hij overgenomen van zijn tirannieke moeder. Omdat hij mijn moeders authenticiteit niet erkende, zocht zij die buiten haar eigen huwelijk. Dat werd hun huwelijk fataal. 

Sterke waarderingen

In ons streven naar zelfverwerkelijking hebben we volgens psycholoog Abraham Maslow (1943) niet alleen de behoefte om ergens bij te horen, zoals een gezin, maar ook de behoefte om erkend te worden als een uniek individu wiens ideeën en daden ertoe doen. In mijn studie filosofie leerde ik het werk van de Canadese filosoof Charles Taylor kennen. Hij laat overtuigend zien dat de mens een talig wezen is, wiens articulaties niet alleen onder woorden brengen wat er voor hem toe doet, maar ook nieuwe bestaansmogelijkheden kunnen openen. Hij noemt deze articulaties ‘sterke waarderingen’. In onze sterke waarderingen maken wij een kwalitatief onderscheid tussen zaken die er meer of minder toe doen, gerelateerd aan onze ideeën over het goede leven.

Neem bijvoorbeeld het motto ‘Samen verandering maken’ van het partijprogramma van GroenLinks. Dit motto laat zien dat deze partij engagement en verbondenheid belangrijker vindt dan persoonsvorming. Als zo’n motto weerklank vindt in de samenleving, kan dit leiden tot een nieuwe manier van denken en kijken door individuen en groepen in de samenleving. In The Language Animal (2016) schrijft Taylor:

[W]e are given a new way of describing or a new model for understanding, our human condition and alternatives it opens for us; and through this we come to see and perhaps embrace a new human possibility . . . In all cases, the impact can be described as a regestalting of our world and its possibilities, which opens up a new way of being.”

Kortom, onze sterke waarderingen drukken niet alleen uit wat er voor ons toe doet, maar hebben betrekking op alle dingen die er in onze cultuur toe doen. Op het moment dat onze articulaties resoneren, kunnen ze zelfs leiden tot nieuwe manieren van (samen)leven. 

Betekenisvolle ander

Vanuit deze opvatting kan ook het huwelijk van mijn ouders worden beschouwd. Mijn moeder probeerde haar onvrede te articuleren, maar werd in al haar pogingen belemmerd door haar betekenisvolle ander. Dat kan haar het gevoel gegeven hebben dat haar uniciteit er niet toe deed en dat haar sterke waarderingen niet resoneerden bij haar levenspartner. Op deze manier werden niet alleen haar woorden tenietgedaan, maar werden tevens voor haar belangrijke manieren om haar eigen leven in te richten, afgesloten. 

Als onze sterke waarderingen niet resoneren in onze eigen omgeving, maar ze er intussen voor ons nog steeds toe doen, kun je vervreemden van die omgeving, van je huwelijk en in het ergste geval van jezelf. Helaas weet ik tot op de dag van vandaag niet wat mijn moeder met de scheiding wilde uitdrukken. Mijn pogingen om haar waarheid te achterhalen werden niet gewaardeerd. 

Kerstdiner 

Hoewel mijn ouders ongelofelijk liefdevolle mensen zijn, werd hun authentieke zelf niet erkend als waardevol door de ander. Belangrijke filosofen als Hegel, Honneth en Taylor hameren op het belang van erkenning: ze vinden de strijd om erkenning belangrijker dan de strijd om zelfbehoud. 

Zelf kan ik ook enorm vervallen in dogmatisme, bijvoorbeeld door verhalen over de werkdruk van mijn vriendin weg te zetten als aanstellerij. Dat maakt het voor haar soms lastig om haar eigen sterke waarderingen over werk in mijn nabijheid te articuleren. Tegelijkertijd vind ik dat haar eigen noties van het goede leven er voor mij toe moeten doen. Mijn bewustwording van mijn valkuil heeft hopelijk geleid tot een verbetering van mijn houding. Tijdens het kerstdiner werd ons gevraagd waar wij het meest dankbaar voor waren. Daarop antwoordde mijn vriendin: “Dat ik bij hem mezelf kan zijn.”