Ethiek en Burgerschap in de gezondheidszorg

Ethiek wordt in het begin van de opleiding vaak als abstract ervaren en niet als een nuttige aanvulling op de dagelijkse uitoefening van het beroep van verpleegkundige. Naarmate de opleiding vordert, krijgt zowel Ethiek als het vak Burgerschap hun plek binnen de opleiding. Studenten zien in dat het begrijpen en toepassen van ethische principes niet alleen van belang is voor de kwaliteit van de zorg, maar ook voor hun ontwikkeling als verantwoordelijk en betrokken burgers.

Ethisch redeneren
In hun dagelijks beroepspraktijk krijgen studenten te maken met moeilijke situaties, waarin ze juiste keuzes moeten leren maken. Ze komen zowel zorgverleners als zorgvragers tegen, die uiteenlopende opvattingen hebben. In de klas maar ook in de beroepspraktijk kunnen studenten door verschillende culturele achtergronden en overtuigingen of door persoonlijke waarden, verschillende meningen hebben over wat het beste is voor de zorgvrager. Dit kan leiden tot een verschil in aanpak en knelpunten in de communicatie.

Ethisch redeneren helpt de student om in deze situaties gestructureerd te denken. Hierdoor leren studenten om de verantwoordelijkheden die zij hebben tegenover zorgvragers, de maatschappij en hun eigen morele overtuigingen, te overwegen. ‘Autonomie’ als begrip speelt hierbij een belangrijke rol. Het respecteren van de autonomie van de zorgvrager betekent dat zorgprofessionals hen moeten betrekken bij beslissingen die hun gezondheid en welzijn aangaan.

Kritische blik
Burgerschap in de gezondheidszorg gaat verder dan alleen de verantwoordelijkheid voor de zorgvrager. Zorgprofessionals dienen zich ook bewust te zijn van hun bredere rol in de maatschappij. Dit vraagt om een actieve houding, waarbij zij niet alleen rekening houden met de directe belangen van de zorgvrager, maar ook met maatschappelijke en ethische vraagstukken, zoals toegankelijkheid van de zorg, discriminatie en gezondheidsongelijkheid.

In mijn lessen probeer ik studenten te laten inzien dat zij niet alleen zorgverleners zijn, maar ook actieve burgers, die invloed hebben op de maatschappij. Door hen te betrekken bij discussies over actuele maatschappelijke kwesties, zoals de invloed van de vergrijzing op de gezondheidszorg of de ethiek van nieuwe technologieën, ontwikkelen zij een kritische blik en zijn zij in staat verantwoordelijkheid voor hun rol te nemen.

Toegepaste filosofie speelt een zeer belangrijke rol in de dagelijkse praktijk van verpleegkundigen.

Weloverwogen keuze
Bij de voorbereiding van mijn lessen richt ik me vooral op het ontwikkelen van een kritisch denkvermogen en reflectie op het eigen handelen. Het doel hiervan is niet alleen om studenten ethische theorieën mee te geven, maar deze ook toe te laten passen in hun (toekomstige) beroepspraktijk. Hierbij gebruik ik verschillende werkvormen, zoals groepsdiscussies, rollenspellen of een ‘gesprek op voeten’.

Een effectieve les begint vaak met een praktische casus waarin een ethisch dilemma wordt toegelicht. Dit kan bijvoorbeeld een situatie zijn waarin een zorgvrager niet in staat is om zelf beslissingen te nemen over zijn behandeling. Studenten worden hierbij uitgenodigd om na te denken over de stappen die ze zetten bij het maken van hun keuze. Wat betekent het om de autonomie van de zorgvrager te respecteren en hoe verhoudt dit zich tot de verantwoordelijkheid van de zorgverlener om de beste zorg te bieden? In elke stap worden persoonlijke en professionele waarden benoemd en tegenover elkaar gezet, en wordt bekeken welke keuze wat met zich meebrengt, om uiteindelijk tot een weloverwogen keuze te komen.

‘Het juiste’
De verantwoordelijkheid die zorgprofessionals hebben, is groot. Het gaat niet alleen om het verlenen van de ‘juiste’ zorg maar ook om het respecteren van de wensen en behoeften van de zorgvragers en hun naasten. Ze moeten zich houden aan hun professionele standaarden, zoals richtlijnen, protocollen en de beroepscode, en daarnaast hebben ze ook hun professionele autonomie.

Door studenten te leren ethisch te redeneren, help ik hen begrijpen dat elke beslissing die zij nemen, gevolgen heeft. Ook moeten zij leren te verantwoorden waarom datgene wat zij doen, volgens hen ‘het juiste’ is. Dit draagt bij aan hun ontwikkeling tot verantwoordelijk burger in de zorg.

Morele integriteit
Toegepaste filosofie speelt een zeer belangrijke rol in de dagelijkse praktijk van verpleegkundigen. Het helpt hen niet alleen bij het maken van moeilijke keuzes, maar ook bij het begrijpen van de complexiteit van zorgrelaties. Wanneer verpleegkundigen bijvoorbeeld geconfronteerd worden met een zorgvrager die een behandeling weigert die als noodzakelijk wordt beschouwd, moeten zij niet alleen hun eigen morele overtuigingen overwegen, maar ook de waarden en overtuigingen van de zorgvrager.

Door studenten te leren hoe zij deze situaties kunnen analyseren met behulp van ethische theorieën, zoals de deontologische en utilitaristische benadering, ontwikkelen zij vaardigheden die hen in staat stellen om weloverwogen beslissingen te nemen. Dit is niet alleen belangrijk voor de kwaliteit van de zorg die zij bieden, maar ook voor hun eigen professionele ontwikkeling en morele integriteit.